Βασίλης Ν. Παναγόπουλος, MD
Περίπου 15% του πληθυσμού εμφανίζει την ασθένεια που επιστημονικά ονομάζεται “μείζων καταθλιπτική διαταραχή” και η οποία πολλές φορές αποκαλείται “κατάθλιψη”. Η διαταραχή αυτή είναι σχεδόν δύο φορές πιο συχνή στις γυναίκες σε σύγκριση με τους άντρες. Η μείζων καταθλιπτική διαταραχή είναι η πιο συχνή μείζονα ψυχιατρική διαταραχή.
Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση επεισοδίων κατάθλιψης τα οποία αποκαλούνται ως “μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια”. Ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο διαρκεί για τουλάχιστον 2 εβδομάδες και χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω συμπτώματα:
Τα παραπάνω συμπτώματα συνιστούν μία σημαντική αλλαγή στο επίπεδο κοινωνικής και επαγγελματικής λειτουργικότητας και προκαλούν σημαντική ενόχληση στο άτομο.
Συνήθως, η κατάθλιψη είναι μία επεισοδιακή διαταραχή, δηλαδή συμβαίνει με τη μορφή επεισοδίων τα οποία εμφανίζονται, υποχωρούν και μπορεί να επανεμφανιστούν. Μεταξύ των επεισοδίων της κατάθλιψης τα συμπτώματα υποχωρούν είτε τελείως είτε μερικώς.
H κατάθλιψη είναι μία θεραπεύσιμη νόσος. Ο στόχος της θεραπείας είναι διπλός και έγκειται τόσο στην πλήρη υποχώρηση των συμπτωμάτων του παρόντος επεισοδίου κατάθλιψης, όσο και στην πρόληψη επανεμφάνισης επεισοδίων κατάθλιψης στο μέλλον.
Υπάρχουν δύο σκέλη στην θεραπεία της κατάθλιψης: 1) οι βιολογικές θεραπείες και 2) η ψυχοθεραπεία.
Οι βιολογικές θεραπείες κατά κύριο λόγο περιλαμβάνουν τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Υπάρχουν πολλαπλές διαφορετικές κατηγορίες αντικαταθλιπτικών φαρμάκων με διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης και διαφορετικές παρενέργειες.
Το δεύτερο σημαντικό σκέλος της θεραπείας της κατάθλιψης είναι η ψυχοθεραπεία. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές σχολές ψυχοθεραπείας που εφαρμόζονται στην κατάθλιψη.
H θεραπεία για την κατάθλιψη μπορεί να ωφελήσει όλα τα άτομα που πάσχουν από τη νόσο. Σε ήπιες μορφές, πολλά άτομα εύλογα προτιμούν να αξιοποιήσουν την ψυχοθεραπεία ως μέθοδο θεραπείας αντί για τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Πάντως, σε νόσο μέτριας ή υψηλής βαρύτητας η θεραπεία με αντικαταθλιπτικά φάρμακα συνιστάται και κρίνεται συχνά ως απαραίτητη. Συνιστάται μάλιστα το άτομο να συνδυάζει την ψυχοθεραπεία με τη θεραπεία με αντικαταθλιπτικά φάρμακα, γιατί η ψυχοθεραπεία και τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα έχουν διαφορετικούς και συμπληρωματικούς μηχανισμούς δράσης. Ο συνδυασμός αντικαταθλιπτικών φαρμάκων και ψυχοθεραπείας έχει αποδειχθεί ως πιο αποτελεσματικός από τη χρήση είτε μόνο φαρμάκων είτε μόνο ψυχοθεραπείας. Πολλές φορές μάλιστα η θεραπεία της κατάθλιψης σώζει ανθρώπινες ζωές. Παρ' όλα αυτά και δυστυχώς, πολλά άτομα με κατάθλιψη δεν λαμβάνουν την ενδεδειγμένη θεραπεία για διάφορους λόγους (στίγμα ψυχικής νόσου, έλλειψη επίγνωσης, έλλειψη πρόσβασης σε ψυχιατρική περίθαλψη).
Δυστυχώς περίπου 15% των ασθενών με κατάθλιψη πεθαίνουν έχοντας δώσει τέλος στη ζωή τους. Επίσης, ασθενείς με κατάθλιψη που δεν λαμβάνουν θεραπεία εμφανίζουν χειρότερη πρόγνωση όσον αφορά σε λοιπά ιατρικά προβλήματα που δεν σχετίζονται με την κατάθλιψη (πχ σακχαρώδης διαβήτης). Αυτό συμβαίνει είτε διότι τα αποθέματα του οργανισμού έχουν εξαντληθεί λόγω της κατάθλιψης, είτε διότι ασθενείς με σοβαρή κατάθλιψη είναι λιγότερο πιθανόν να φροντίσουν τον εαυτό τους αποτελεσματικά (πχ να λαμβάνουν τη φαρμακευτική τους αγωγή σύμφωνα με τις ιατρικές συστάσεις καθημερινά, να συναντούν τον ιατρό τους τακτικά κτλ). Συνεπώς, η κατάθλιψη όχι μόνο δεν συνιστά ένα αμιγώς ψυχολογικό ζήτημα που αφήνει ανεπηρέαστη τη σωματική υγεία, αλλά μάλιστα συνοδεύεται από σημαντικά ποσοστά νοσηρότητας και θνητότητας. Για αυτό τον λόγο, η λήψη αποτελεσματικής θεραπείας είναι μείζονος σημασίας και οι συγγενείς και οι φίλοι ατόμων με κατάθλιψη πρέπει να παροτρύνουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα να λάβουν θεραπεία.
Τα πιο ευρέως συνταγογραφούμενα φάρμακα για την κατάθλιψη είναι τα SSRIs (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors- εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης). Τα φάρμακα αυτά προκαλούν την αύξηση ενός νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου, που ονομάζεται σεροτονίνη, και χρησιμοποιείται από τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου για τη μεταξύ τους επικοινωνία. Θεωρείται πως η σεροτονίνη εμπλέκεται στη ρύθμιση της διάθεσης, γι' αυτό και τα φάρμακα που αυξάνουν το νευροδιαβιβαστή αυτόν είναι αποτελεσματικά για την κατάθλιψη.
Τα SSRIs (εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης) είναι οι εξής:
Τα αντικαταθλιπτικά αυτά φάρμακα είναι αποτελεσματικά για την κατάθλιψη έχοντας ήπιες κατά κανόνα παρενέργειες. Γι' αυτό το λόγο, θεωρούνται ως πρώτης εκλογής φάρμακα για την πλειοψηφία των ασθενών. Φυσικά, η θεραπεία πρέπει να εξατομικεύεται από έναν ιατρό με γνώμονα τις ανάγκες και τα ιατρικά προβλήματα του κάθε ατόμου.
Οι παρενέργειες είναι συνήθως ήπιες. Κατά την έναρξη της θεραπείας (πρώτες ημέρες της θεραπείας) οι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν ήπια ναυτία, διάρροια, άγχος, διαταραχή ύπνου, ζάλη. Τα συμπτώματα αυτά όμως κατά κανόνα υποχωρούν μέσα σε μερικές ημέρες καθώς το σώμα προσαρμόζεται στην παρουσία του φαρμάκου. Μια άλλη πιθανή παρενέργεια είναι η σεξουαλική δυσλειτουργία. Όπως και με κάθε άλλο φάρμακο, έτσι και με τα SSRIs υπάρχει η θεωρητική πιθανότητα πιο σοβαρών παρενεργειών, αλλά αυτό είναι αρκετά σπάνιο. Ο προσεκτικός σχεδιασμός της θεραπείας από έναν κλινικό ψυχίατρο περιλαμβάνει την αξιολόγηση του οφέλους και του ρίσκου κάθε θεραπείας με εξατομικευμένο τρόπο. Επίσης η τακτική παρακολούθηση του ατόμου υπό θεραπεία επιτρέπει την ορθή και άμεση αναγνώριση οποιασδήποτε παρενέργειας μπορεί να συμβεί, αλλά και τον καθορισμό της κατάλληλης για κάθε άτομο δόσης. Πάντως, ακόμα και αν εμφανιστεί μία παρενέργεια με ένα συγκεκριμένο φάρμακο, υπάρχουν πολλές επιλογές που μπορεί ένας πεπειραμένος ψυχίατρος να συστήσει όπως είναι η χρήση χαμηλότερης δόσης ή η χρήση ενός άλλου αντικαταθλιπτικού φαρμάκου. Οι ασθενείς παροτρύνονται να μιλούν ανοικτά στον ιατρό τους για οποιαδήποτε τυχόν παρενέργεια μπορεί να έχει προκληθεί από τη φαρμακευτική τους αγωγή.
Όχι. Σε αντίθεση με ό,τι πολλοί μπορεί να πιστεύουν, τα SSRIs δεν είναι εθιστικά φάρμακα και δεν προκαλούν εξάρτηση. Επίσης δεν προκαλούν αίσθημα ευφορίας (σε αντίθεση με τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ). Μειώνουν σταδιακά τα συμπτώματα της κατάθλιψης εντός μερικών εβδομάδων χωρίς να προκαλούν ευφορία.
Όχι, κατά κανόνα αυτά τα φάρμακα δεν επηρεάζουν την όρεξη και δεν προκαλούν σημαντικές αλλαγές του σωματικού βάρους. Πάντως, πρέπει να σημειωθεί ότι επί σοβαρής κατάθλιψης συνοδευόμενης από σοβαρή ανορεξία και σημαντική απώλεια βάρους, συχνά παρατηρείται επαναπρόσληψη του χαμένου βάρους με τη λήψη αποτελεσματικής φαρμακευτικής αγωγής για την κατάθλιψη. Αυτή όμως η αλλαγή δεν συνιστά παρενέργεια των φαρμάκων, αλλά μάλλον ένα επιθυμητό θεραπευτικό αποτέλεσμα της φαρμακευτικής αγωγής που επαναφέρει τις λειτουργίες του οργανισμού σε φυσιολογικά πλαίσια.
Όχι, τα SSRIs δεν προκαλούν κατά κανόνα υπνηλία. Πάντως, πρέπει να σημειωθεί ότι, όταν η κατάθλιψη συνοδεύεται από έντονη αϋπνία, η αϋπνία συνήθως βελτιώνεται με τη φαρμακευτική αγωγή. Ταυτόχρονα, όταν η κατάθλιψη συνοδεύεται από υπερβολική διάρκεια ύπνου (υπερυπνία), το σύμπτωμα αυτό επίσης βελτιώνεται με τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής. Και σε αυτή την περίπτωση δεν πρόκειται για παρενέργειες των φαρμάκων, αλλά για την επίτευξη του θεραπευτικού στόχου της υποχώρησης των συμπτωμάτων της νόσου.
Πολλά διαφορετικά φάρμακα συμπεριλαμβανομένων και των αντικαταθλιπτικών μπορούν να βλάψουν το αναπτυσσόμενο έμβρυο. Άλλα φάρμακα είναι λιγότερο και άλλα περισσότερα επιβλαβή. Ταυτόχρονα, η σοβαρή κατάθλιψη μπορεί από την πλευρά της να αποδειχθεί εξίσου και μερικές φορές ακόμα πιο καταστροφική τόσο για τη μητέρα όσο και για το έμβρυο ιδίως απουσία αποτελεσματικής θεραπείας. Πρόκειται για μία σημαντική συζήτηση που πρέπει να έχει κάθε γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας με κατάθλιψη με τον ψυχίατρό της. Ο ψυχίατρος μπορεί να αξιολογήσει προσεκτικά τους δυνητικούς κινδύνους και τα οφέλη της θεραπείας σε σύγκριση με τη βαρύτητα της νόσου και να προσφέρει εξατομικευμένες ιατρικές συμβουλές, ώστε οι δυο τους από κοινού να αποφασίσουν με τον πλέον ενδεδειγμένο και ασφαλή τρόπο πώς θα πορευθούν κατά τη διάρκεια αυτής της χαρούμενης αλλά και στρεσογόνας περιόδου της ζωής της γυναίκας.
Ναι, τα SSRIs θεωρούνται ως θεραπεία πρώτης εκλογής για τις περισσότερες διαταραχές άγχους. Αυτό είναι σημαντικό γιατί τα άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη, συχνά υποφέρουν και από διαταραχές άγχους. Τα SSRIs είναι αποτελεσματικά για τις άγχους ακόμα και απουσία κατάθλιψης.
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές σχολές ψυχοθεραπείας που βρίσκουν εφαρμογή στη θεραπεία της κατάθλιψης και οι οποίες αξιοποιούν διαφορετικές στρατηγικές. Μία από τις πλέον δημοφιλείς μορφές ψυχοθεραπείας για την κατάθλιψη ονομάζεται Συμπεριφορική Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία (Cognitive-Behavioral Therapy, ή CBT). H Συμπεριφορική Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία έχει μελετηθεί ευρέως για την κατάθλιψη. Βάσει των επιστημονικών αυτών ερευνών, υπάρχουν πλέον σημαντικά αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με την κλινική της αποτελεσματικότητα για την κατάθλιψη.
H Συμπεριφορική Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία συνίσταται στη στενή συνεργασία του θεραπευτή με τον θεραπευόμενο ώστε ο τελευταίος να αναγνωρίσει αρνητικά πρότυπα στα συναισθήματά του, τις σκέψεις του και τις αντιδράσεις του. Ο θεραπευόμενος μαθαίνει να παρατηρεί τον εαυτό του σε αυτά τα πεδία. Στόχος είναι τα αρνητικά αυτά πρότυπα να αποκτήσουν σταδιακά μία πιο ρεαλιστική και θετική απόχρωση. Πρόκειται για μία άκρως πρακτική μορφή ψυχοθεραπείας, που συχνά περιλαμβάνει και την τακτική ενασχόληση με “δουλειά σπιτιού” εκ μέρους του θεραπευόμενου. Σύμφωνα με τη σχολή αυτή ψυχοθεραπείας, η θεραπεία εστιάζεται στις καθημερινές αντιδράσεις του θεραπευόμενου παρά στο παρελθόν και τα παιδικά του χρόνια. Ο θεραπευόμενος καλείται να αναλάβει δράση, να αξιοποιήσει νέες δεξιότητες και να μεταβάλλει τη συμπεριφορά του όπου αυτό χρειάζεται υιοθετώντας πιο προσαρμοστικές συμπεριφορές που εξυπηρετούν πιο αποτελεσματικά το στόχο του θεραπευόμενου για ευημερία και αρμονία. Συνήθως διαρκεί για αρκετές εβδομάδες έως και γι μερικούς μήνες, αν και αυτό ποικίλει ευρέως ανάλογα με το θεραπευτικό αποτέλεσμα και τις ανάγκες του ατόμου.
O ιατρός Παναγόπουλος λαμβάνει ένα λεπτομερές ψυχιατρικό ιστορικό κατά τη διάρκεια της πρώτης συνεδρίας. Στη συνέχεια και με βάση τις πλέον επικαιροποιημένες, σύγχρονες πρακτικές άσκησης Ψυχιατρικής θα συζητήσει τη διάγνωση με τον ασθενή και θα σχεδιάσει σε συνεργασία με τον ασθενή ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό σχέδιο δράσης. Για την κατάθλιψη, η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει τόσο την ψυχοθεραπεία όσο και τη συνταγογράφηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων εφόσον αυτό ενδείκνυται ιατρικά.
Σας ευχαριστούμε πολύ για το ενδιαφέρον σας σχετικά με την ψυχική υγεία και για τις υπηρεσίες μας. Παρακαλώ μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας μέσω email(info@drpanago.com) ή τηλεφωνικά..
Το περιεχόμενο της ιστοσελίδας αυτής παρέχεται μόνο για εκπαιδευτικούς και ενημερωτικούς σκοπούς. Δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να εκληφθεί ως υποκατάστατο της ιατρικής εξέτασης, διάγνωσης και θεραπείας.